Jezičke porodice su kao velike, prostrane familije jezika, gde svaki jezik predstavlja jednog njenog člana. Kao što su svi jezici nastali iz jednog zajedničkog korena, tako se i unutar porodica jezika stvaraju različiti dijalekti i izgovori. Ovi dijalekti, tokom vremena, postaju sve više različiti, dok postanu dovoljno različiti da budu nazvani posebnim jezicima. Proces je živ i neprekidan i još uvek traje.
Indoevropsko porodično stablo
Odnos između jezičkih porodica i njihovih članova može se uporediti s porodičnim stablom. Na primer, srpski jezik je deo slovenske jezičke porodice, a unutar slovenske jezičke porodice postoji mnogo različitih dijalekata i jezika. Srodnost između srpskog jezika i drugih slovenskih jezika može se uporediti sa srodstvom unutar veće porodice jezika. Takav slučaj je sa germanskim ili romanskim porodicama, koje su potekle iz latinskog jezika. Unutar slovenske porodice, srpski jezik je tesno povezan s jezicima kao što su hrvatski i bosanski, dok će se Nišlije i Piroćanci lako sporazumeti sa Bugarima i Makedoncima, čak i bez rečnika.
Slično kao što se jezici razvijaju iz dijalekata, tako i razlike unutar porodica jezika postaju sve veće tokom vekova. To se dešava zbog malih razlika u gramatici, leksici i izgovoru, koje se vremenom povećavaju. Ponekad se novi načini izražavanja razvijaju u određenim dijalektima, dok reči i strukture, koje postoje u svim dijalektima, postaju češće u jednom dijalektu, a manje u drugom. Takav je, recimo, slučaj sa češćom upotrebom futura I u severnim krajevima naše zemlje sa infinitivom (ću uraditi), dok je u južnijim krajevima infinitiv gotovo redovno zamenjen konstrukcijom da+prezent (ću da uradim ili u dijalektu: ću uradim).
Takođe, pozajmljivanje reči iz drugih jezika može dovesti do promena u leksici. Na primer, srpski jezik ima bogat vokabular koji je delimično pozajmljen iz turskog jezika, što ga čini jedinstvenim u odnosu na druge slovenske jezike. Jedan primer može da bude dobra ilustracija za ovo. Čuveni Andrićev roman na drugim jezicima se prevodi kao The Bridge On the Drina, „most na Drini“. Međutim, kao što svi dobro znamo, reč je o romanu Na Drini ćuprija, gde je Ivo Andrić ciljano iskoristio turzicam ćuprija, želeći da i leksički naglasi skoro 500 godina prisustva Osmanlija na ovim prostorima.
Koliko je srpski sličan sa ostalim slovenskim jezicima?
Pogledajmo primer sličnosti između slovenskih jezika i srpskog jezika u okviru te jezičke porodice. Kao što su se latinski dijalekti razvili u različite romanske jezike, tako su se i slovenski dijalekti razvili u različite slovenske jezike.
Staroslovenski jezik, koji je preteča današnjih slovenskih jezika, nastao je u okviru indoevropske grupe jezika. Iako deluje da većih sličnosti nema između germanskih, romanskih i slovenskih jezika, dubljom etimološkom i glasovnom analizom se može doći do neverovatnih sličnosti. Evo jednog lingvističkog primera sličnosti sa germanskim jezicima. Na nemačkom se dete kaže kinder, dok je na staroslovenskom ta ista reč glasila čendo (staroslovensko en je u srpskoj redakciji prešlo u e, pa tako i danas kažemo čedo). Ako znamo da po palatalizaciji k ispred e daje č, jasno vidimo zajedničko poreklo ovog izraza.
Sličnosti unutar iste jezičke grupe su daleko veće. Pogledajmo slovenske jezike.
| Reč | Srpski jezik | Ruski jezik | Češki jezik | Poljski jezik | Makedonski jezik |
| čovek | čovek | čelovek | človek | czlowiek | čovek |
| mleko | mleko | moloko | mleko | mleko | mleko |
| majka | majka | mama | matka | matka | majka |
| voda | voda | voda | voda | woda | voda |
| nebo | nebo | nebo | nebe | niebo | nebo |
| kuća | kuća/dom | dom | dum | dom | kuka |
| dete | dete | rebenak | dite | dziecko | dete |
| muzika | muzika | muzыka | hudba | muzyka | muzika |
To znači da ćete u svim slovenskim jezicima moći da potražite krov nad glavom, vodu i komad hleba bez ikakvih problema.
Mali jezik i njegovo mesto u globalnom kontekstu
Biblijska legenda kaže da su se ljudi ujedinili u nameri da naprave kulu koja će ih dovesti do Boga. No znamo da ih je ta drskost nepoznavanja ljudskih granica dovela do večnog mešanja naroda i jezika i nemogućnosti lake komunikacije.
Jezičke barijere danas mogu ponekad biti kamen spoticanja i poligon nerazumevanja. Međutim, mnogo više smo skloni da na dijalekatsko i jezičko mnoštvo gledamo kao na jezičko bogatstvo i kulturni potencijal. U tom kontekstu, srpski jezik, kao deo južnoslovenske grupe slovenskih jezika, ima mnogo toga da ponudi. Čak i ako izuzmemo reči koje su opšteprihvaćene na globalnom nivou i ušle u najveće svetske jezike iz srpskog (kao što su vampir i paprika), ne zaboravimo da postoje i druge stvari za povezivanje među ljudima. Ne kaže se uzalud: „Rakija connecting people“, i ne, ne treba da prevodite. I rakija je postala deo svetske leksike zahvaljujući malom, srpskom jeziku.
